رفاه حیوانات ایران – سازماندهی
تعریف رفاه حیوانات در ایران
رفاه حیوانات در ایران
سازماندهی رفاه حیوانات در ایران به شکل جدید و منظم ، سابقه‌ای 13 ساله دارد. بر اساس نظر سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH سابقاً OIE) رفاه حیوانات (به انگلیسی : Animal Welfare) به معنی کیفیت سازگاری حیوان با شرایطی است که در آن زندگی می کند. مطابق دیدگاه علمی زمانی حیوان در رفاه و آسایش است که از سلامت ، راحتی ، تغذیه مناسب و امنیت برخوردار و قادر به بروز رفتارهای غریزی باشد و از شرایط نامطلوبی مانند درد ، ترس ، اضطراب و ناراحتی رنج نبرد.
پیشگیری از بیماری ها ، درمان دامپزشکی ، سرپناه مناسب ، مدیریت ، تغذیه ، رفتار انسانی با حیوان و کشتار با رعایت اصول اخلاقی ملزومات تأمین رفاه مناسب برای حیوان محسوب می شود.
نقش سازمان جهانی بهداشت حیوانات
از آنجا که رابطه تنگاتنگی بین رفاه و سلامت حیوانات وجود دارد، موضوع رفاه برای اولین بار به عنوان یک اولویت در برنامه استراتژیک WOAH (در آن زمان OIE) از سال 2001 تا 2005 شناخته شد. کشورهای عضو از جمله ایران (سازمان دامپزشکی کشور) از سازمان جهانی بهداشت حیوانات خواستند – که به عنوان یک راهبر و یک سازمان بین المللی مسئول سلامت حیوانات – راهنمایی ها و دستورالعمل هایی برای اجرای آن در کشورهای عضو تدوین نماید.
مرجع ذیصلاح سلامت و رفاه حیوانات در ایران سازمان دامپزشکی کشور می باشد و فردی به عنوان رابط ملی رفاه در این سازمان نماینده سازمان جهانی بهداشت (WOAH) است.[۱] مهمترین انگیزه و هدف پیاده‌سازی رفاه حیوانات در کشورها، هدف‌های انسانی و اخلاقی است. در کنار هدف‌های انسانی با کمک شیوه‌های علمی نتیجه‌های اقتصادی پایدار نیز حاصل می شود.[۲]
سیستم رفاه حیوانات در ایران از سال 1390 به شکل جدی تری مطرح شد و آقای دکتر مهدوی‌شهری اولین رابط ملی رفاه حیوانات در ایران بودند.
واژه شناسی رفاه حیوانات
واژه رفاه حیوانات در ایران با عبارت هایی نظیر حقوق حیوانات[3] یا رفاه جانوراناشتباه گرفته می شود. عبارت رفاه حیوانات ترجمه ای است که فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای عبارت Animal Welfare پیشنهاد داده است. گرچه هنوز مرحله واژه گزینی رسمی برای این عبارت در فرهنگستان انجام نشده است. نظام رفاه حیوانات – از لحاظ حرفه ای و تخصصی – نظامی است که با پیاده سازی آن در یک مجموعه (در سطح کشور یا یک ساختار دامپزشکی) رفاه حیوانات در آن مجموعه بر اساس شاخص های تعریف شده علمی تضمین خواهد شد. شاخص های رفاه در قالب نظام جهانی، روز به روز سختگیرانه تر خواهد شد.
تفاوت رفاه حیوانات و رفاه جانوران
کلمه حیوان معمولاً به مهره داران اطلاق می شود و جانوران تمام موجودات زنده چند یاخته (غیر گیاه) را در بر می گیرد.[4] اساساً در جهان سازماندهی خاصی برای رفاه بی مهرگان نظیر حشرات یا جانوران موذی دیده نشده است و لذا تمرکز این مقاله بر رفاه حیوانات در ایران است که مدیریت آن توسط سازمانهای مسئول دامپزشکی دولتی کشورها (سرویسهای دامپزشکی دولتی) و در سطح جهانی توسط سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH) انجام می شود. سیستم رفاه حیوانات، نظامی ، مختص حیوانات مورد مصارف مختلف برای انسان است.
معیار رفاه حیوانات منطبق با فصل هفتم کتاب های کد حیوانات خشکی زی ( 14 فصل) و کد حیوانات آبزی( 4 فصل) WOAH (سازمان بهداشت جهانی حیوانات) است (WOAH TAHC). نظارت و ترویج رفاه حیوانات، وظیفه تخصصی دامپزشکان است. جانوران موضوعی عام است و در حال حاضر رفاه جانوران منطبق با نظام خاصی مدیریت نمی شود و در قالب جنبش های خودجوش در سراسر دنیا هدایت می شود.
پنج رهایی
قوانین راهنمایی که فعالیت های مرتبط با رفاه حیوانات خشکی زی و آبزی را هدایت می کنند مبتنی بر موارد پنجگانه ای است که تحت عنوان پنج رهایی یا پنج آزادی از سال 1965 شناخته می شوند. این پنج رهایی انتظارات جامعه را در خصوص حیوانات تحت کنترل انسانها توصیف می کند.
+ رهایی از گرسنگی ، تغذیه نامناسب و تشنگی
+ رهایی از ترس و تنش
+ رهایی از تنشهای حرارتی (سرما و گرما) و عدم آسایش فیزیکی
+ رهایی از درد ، جراحت و بیماری
+ آزادی بروز رفتار با الگوی طبیعی
سازماندهی رفاه حیوانات
اقدامات در خصوص رفاه حیوانات در ایران از سال ١٣٨٠ در کشور آغاز شد. مسئولیت‌های رفاه حیوانات در کشور توسط مقام مسئول که رییس سازمان دامپزشکی کشور است و یک رابط ملی رفاه حیوانات اداره می شود. در تمام کشورهای عضو ، اقدامات مرتبط با رفاه حیوانات در واقع تحت نظارت سازمان بین المللی WOAH است. استراتژی جهانی رفاه حیوانات در مقاطع مختلف توسط سازمان بهداشت جهانی حیوانات به رابط های ملی[5] ابلاغ می شود. راهبردهای ملی در قالب راهبرد جهانی تدوین و عملیات طبق آنها اجرا می شود. آموزش ، ترویج و فرهنگ سازی از مهمترین محورهای این استراتژی است. در حال حاضر هماهنگ کننده جهانی رفاه حیوانات آقای لئوپولدو استواردو است. تمام اعضای سازمان های (یا سرویسهای) دامپزشکی دولتی هر ساله در یکی از کشورهای عضو (در قالب برنامه های متنوع سازمان جهانی) گرد هم آمده و به تبادل نظر و تجربیات در زمینه رفاه حیوانات می پردازند.
اقدامات و فعالیت های انجام شده
بر اساس برنامه بهبود رفاه حیوانات (IAWP) و به منظور ظرفیت سازی سرویس های دامپزشکی، سازمان جهانی بهداشت حیوانات دوره هایی را در فاصله زمانی سال های 2012 لغایت 2016 میلادی در ده کشور دنیا برگزار نمود. در بهمن ماه سال ١٣٩٤ این دوره آموزشی مربیان رفاه حیوانات در ایران تحت عنوان “بهبود وضعیت رفاه در کشتارگاه های دام ( گاو و گوسفند)” ، در سه مرحله تئوری و عملی توأم برگزار شد. مربی این دوره آقای راستیسلاو کولسار از سازمان جهانی بهداشت حیوانات بوده است. در این دوره ١٠ مربی تربیت شدند که این موضوع مهم جهانی را در کشور در بین ذینفعان این صنعت ترویج نمایند.[8]
پس از انجام دو دوره آموزشی اولیه، دوره نهایی به صورت سمیناری در هتل اوین تهران برگزار شد و بیش از ٥٠ نفر از اساتید رشته دامپزشکی و فعالان حرفه دامپزشکی و سایر ذینفعان صنعت در این سمینار شرکت کردند. آقای دکتر مهدی خلج رییس وقت سازمان دامپزشکی و آقایان راستیسلاو کولسار و آقای توماس گرودنیک سخنرانان افتتاحیه این سمینار بودند و هر ١٠ مربی مطالبی را در سمینار ارائه نمودند.
رابط‌های رفاه حیوانات در ایران از آخرین رابط
| ردیف | نام رابط | تخصص | شروع | پایان | سالهای مسئولیت | مسئولیت | صفحه شخصی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | عطیه دباغیان | دامپزشک | 1393 | تاکنون | 10 سال | - مشاور بین الملل سازمان دامپزشکی- عضو گروه مشورتی منطقه آسیا ، خاور دور و اقیانوسیه[7،6] | لینکدین |
| 2 | محمد سبحانی‌مطلق | دامپزشک | 1391 | 1393 | 2 سال | معاون تشخیص و درمان | لینکدین |
| 3 | حسین مهدوی شهری | دامپزشک | 1390 | 1391 | 1 سال | کارشناس امور بین الملل | - |
اولین دوره آموزشی رفاه حیوانات در ایران ، با همکاری سازمان دامپزشکی کشور و دانشگاه تهران طراحی شد و سیلابس آموزشی مطابق مطالب علمی دانشگاهی دامپزشکی و راهنمایی های سازمان جهانی بهداشت حیوانات در قالب ١ واحد درس اختیاری با نام رفاه و رفتارشناسی حیوانات با کد ٧٥٠١١٤٥ طراحی شد. در نهایت در نیمسال دوم سال ٩٦ اولین دوره رفاه و رفتارشناسی حیوانات در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران توسط رابط ملی رفاه برگزار گردید. دوره دوم نیز در نیمسال دوم سال تحصیلی 98-99 برگزار شد.
سال ١٣٩٧ تحقیقات کاربردی رفاه حیوانات در ایران با عنوان “انطباق کشتارگاههای استان تهران با استانداردهای رفاه حیوانات OIE : بررسی و مظالعه اولیه”[9] توسط رابط ملی رفاه و همکاران آغاز شد. این مقاله در سال ١٣٩٨ به صورت مقاله در ژورنال Applied Animal Welfare که از مجلات معتبر بین المللی است چاپ شد. طی این تحقیقات ١٤ کشتارگاه از کشتارگاههای استان تهران از سه منظر 1- نیروی آموزش دیده رفاه حیوانات 2- محیط مناسب و در نظر داشتن پارامترهای طراحی 3- ساختمان ، استفاده از ابزار و تجهیزات مناسب – مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند. در این بررسی، مشخص شد 30% نیروی آموزش دیده و آشنا با رفاه در کشتارگاهها فعال هستند و همچنین بیش از 50 درصد ساختارها و ساختمانهای کشتارگاههای موجود نیاز به ارتقاء دارند. [10]
برنامه های دوره ای ترویج
طی سال برنامه های منظمی برای تشریک مساعی جهانی و ترویج رفاه حیوانات در ایران با مدیریت سازمان جهانی بهداشت حیوانات تدوین شده است که توسط کشورها یا در سطح منطقه یا جهان اجرا می شود.
- اجلاس سالانه رؤسای سرویسهای دامپزشکی کشورهای عضو
- نشست جهانی رابط های ملی رفاه حیوانات در کشورهای عضو – هر چهار سال یکبار
- کارگاههای آموزشی رابطین ملی رفاه حیوانات منطقه آسیا ، اقیانوسیه و خاور دور
- جلسات هماهنگی رابطین رفاه منطقه ای (الکترونیکی و حضوری)
- درس اختیاری رفاه و رفتارشناسی حیوانات در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران (کد ٧٥٠١١٤٥)
- انجام تحقیقات کاربردی رفاه و ارائه مقاله بین المللی
- برگزاری دوره های استانی رفاه توسط رابط ملی رفاه حیوانات و سایر مربیان رسمی
- دوره های کوتاه مدت و میان مدت مدرسه ملی سرویس دامپزشکی فرانسه با همکاری OIE
مشکلات پیاده سازی نظام رفاه حیوانات در کشور
در حال حاضر می توان گفت زیرساخت های رفاه حیوانات در ایران ایجاد شده است و مشکل در پیاده سازی و ترویج نظام است. این نوع مشکل در کشور ما بسیار فراگیر است و به هماهنگی تیمی که مشکل ریشه ای است بر می گردد. بر اساس مطالعات محدودی که انجام شده است مشکلات را می توان در دسته های زیر بر شمرد.
- مطالعات و مقالات اندک – به همکاری بیشتر و مؤثرتر دانشگاهها نیاز دارد.
- فعال نبودن ساختارهای حق نشر و تکثیر که اکراه عوامل، محققان، دانشجویان و هنرمندان در انتشار نتایج فعالیتهایشان را در پی دارد. این مشکل روند پیشرفت سیستم، فرهنگ سازی و ترویج را به شدت کند می کند.
- عدم انسجام گروههای فعال در زمینه رفاه و حقوق حیوانات و فعالان این حوزه ها
- نبود قوانین و مقررات مروج رفاه
- کمبود انتشارات راهنما – ضوابط باید توسط سازمان نظام دامپزشکی و نظام فنی و اجرایی تدوین و بر اجرا و پیاده سازی آنها نظارت شود.
- آگاهی کم عوامل دامپزشکی و صنعت دام، طیور و آبزیان در این زمینه
- اشکالات طراحی و معماری در ساختمانها و ابزار و سازماندهی و شیوه های ارتقاء رفاه
- نبود سیستم ارزیابی ساختارهای دامپزشکی ، کشتارگاهها و مراکز نگهداری حیوانات به عنوان نوعی سیستم تشویقی و تنبیهی – (بعنوان مکمل و زیرشاخه های سیستم های ارزیابی کشوری-PVS و API)
- مشکلات فرهنگی کشور که موجب افراط و تفریط می شود که هر دوی اینها موانعی را در پیاده سازی سیستم و نظام ایجاد می کنند.
سایر مطالب این بخش
- رفاه حیوانات در ایران
- فرهنگ رفاه حیوانات
- انتشارات در زمینه رفاه حیوانات
- ارزیابی رفاه حیوانات در ایران
منابع:
- دباغیان، عطیه (۱۳۹۳). «رفاه حیوانات ضامن سلامت انسان». نشریه نسخه (۷۳): ۱۶.
- Vosogh Ahmadi, Bouda; Professor Moran, Dominic; D’Eath, Richard B. (۲۰۲۰-۰۵-۱۵). «The Economics of Farm Animal Welfare-Theory, Evidence and Policy» (به English). CABI Publishing. شابک ۹۷۸۱۷۸۶۳۹۲۳۱۲.
- «Magiran | روزنامه شرق (1397/07/19): تفاوت بین رفاه حیوانات و حقوق حیوانات». www.magiran.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۶.
- جانوران – ویکی پدیا
- سازمان بهداشت جهانی حیوانات – منطقه خاورمیانه. “رابط ملی ایران”. نمایندگان منطقه ای – خاورمیانه (به English).
- RAWS NEWS (February 2017). “گروه مشورتی منطقه آسیا ، خاوردور و اقیانوسیه” (PDF). سازمان جهانی بهداشت حیوانات (به English).
- گروه مشورتی منطقه آسیا ، خاور دور و اقیانوسیه RAWS NEWS (2023) سازمان جهانی بهداشت حیوانات (به English)
- خبرنگار حکیم مهر (۲۵ بهمن ۱۳۹۴). «خبر برگزاری اولین دوره رفاه حیوانات». حکیم مهر.
- Khaneghahi Abyaneh, H., Dabaghian, A., Rezaeigolestani, M., & Amanollahi, D. (2019). Compliance with OIE animal welfare standards in slaughterhouses in Tehran Province, Iran: An introductory survey. Journal of Applied Animal Welfare Science, 23(1), 108–115. https://doi.org/10.1080/10888705.2019.1577735
- دباغیان، عطیه؛ خانقاهی ابیانه، حمید؛ رضایی گلستانی، محمد رضا؛ امان الهی، داوود (۱۳۹۴). «بررسی مقدماتی وضعیت رعایت مقررات سازمان جهانی بهداشت حیوانات در زمینه رفاه دام در کشتارگاه های دام استان تهران». دهمین کنگره دانشجویان دامپزشکی تهران.